واقعیت مجازی (Virtual Reality) چیست و چه کاربردی دارد؟این اولین سوالی است که درباره واقعیت مجازی مطرح می شود.آیا واقعیت مجازی فقط وسیله ای برای سرگرم شدن کوتاه مدت در پارک و شهر بازی است یا دستگاه جدید چاپ اسکناس برای کشور های غربی و آسیایی؟ هدست های واقعیت مجازی و عینک های VR چه تاثیری بر زندگی ما میگذارند؟

واقعیت مجازی یا Virtual Reality که به اختصار با حروف VR نمایش داده می‌شوند نتیجه  تلاش های  بشر برای برداشتن مرزهای بین فضای واقعی و فضای مجازی. سال هاست که پژوهشگران  به دنبال راهی برای ادغام کردن فضای مجازی و فضای واقعی هستند و این همه تحقیق برای آسان کردن زندگی انسان‌ها و ایجاد جذابیت در میان مشغله‌های فراوان کاری در اجتماع‌های امروزی که همه درگیر زندگی روز مره هستند ایجاد چنین فضایی که انسان‌ها را گاهی از خستگی‌ها و مشغله‌های فکری دور می‌کند به شدت احساس می‌شود(۱). شاید ساخت شهری زیبا برای مردم جنگ زده سومالی دشوار باشد اما شاید واقعیت مجازی بتواند لاقل یک زندگی خوش را در خانه آن ها خلق کند، جایی که زندگی مجازی بر بزندگی واقعی مسلط شود و نتوان مرزی میان آن ها ترسیم کرد.

واقعیت مجازی یک فناوری کامپیوتری است که با تجهیزاتی نظیر هدست های VR به افکت های محیطی به دنبال ایجاد تصاویر، صداها و دیگر حس های واقعی است.از آن جایی که شاید مهمترین حس بینایی و حس شنوایی مهمترین تاثیر را بر ادراک ما از محیط دارند این تصور ایجاد شود که واقعیت مجازی فقط به دنبال خلق صدا و تصاویر واقعی است اما محققان واقعیت مجازی به دنبال القای دیگر حس های قابل درک در محیط های واقعیت مجازی  هستند.

تاریخچه واقعیت مجازی

در مورد تاریخچه واقعیت مجازی بحث های متعددی وجود دارد. برخی آغاز آن را  در دهه ۱۹۵۰ میلادی می دانند برخی کمی دیرتر چرا که در تعریف واقعیت مجازی بحث های متفاوتی وجود دارد.حتی برخی نیز مبدا آن را به چهار قرن قبل از میلاد می برند. چرا که چوانگتسی فیلسوف مشهور چینی  مساله پروانه را مطرح میکند.او شبی خواب دید که پروانه است و آن سو واین سوی اطرافش پر میزند و از این موضوع خوشحال است. او نمی دانست که چوانگتسی (Zhuangzi) است. ناگهان بیدار شد و دید که چوانگتسی است. اما چیزی که نفهمید این بود که آیا او چوانگتسی بوده که خواب دیده  پروانه است یا پروانه ای است که خواب می بیند چوانگتسی است.بین پروانه و چوانگتسی باید تفاوتی باشد. البته امروزه  بیشتر صاحب نظران  میان واقعیت مجازی و واقعیت شبیه سازی شده (Simulated Reality)  تفاوت قائل هستند.این صاحب نظران می گوید واقعیت شبیه سازی شده به دنبال  شبیه سازی واقعیت به وسیله فناوری های کامپیوتری هست اما تفاوت آن با واقعیت مجازی این است که در واقعیت مجازی کاربر می داند که در دنیای واقعی نیست اما در واقعیت شبیه سازی شده کاربر نمی داند که در دنیای واقعی قرار ندارد.این موضوع به خوبی در فیلم Inception اثر کریستوفر نولان بیان شده است. جایی که  افراد به جای زندگی کردن خواب می بینند و در واقع زندگی می کنند تا در خواب باشند.

از بحث های فلسفی پیرامون واقعیت مجازی که عبور کنیم  دستگاه  سنسوراما (Sensorama) به عنوان نخستین دستگاه VR شناخته می شود.چیزی که ما امروز به آن سینمای ۴ بعدی میگوییم(۲).

با توجه به اینکه هزینه های تحقیقات برای ساخت دستگاه های وی آر بسیار بالا بوده اند.مهمترین پیشرفت ها در زمینه VR توسط صنعت سینما ، بازی های ویدیویی و  شرکت های نظامی صورت گرفته است. شرکت های سینمایی و بازی ساز توانایی کسب در آمد از این فناوری را داشتند و شرکت های نظامی  نیز توانستند بودجه و حمایت های سیاسی برای انجام تحقیقات را کسب نمایند.در واقع اگرچه VR کاربرد های آموزشی و پزشکی نیز دارد اما پیشرفت های این صنعت به خاطر نظامی ها و گیمر ها صورت گرفته است.

توماس فرنس سوم مخترع آمریکایی که به عنوان پدربزرگ واقعیت مجازی و واقعیت افزوده شناخته می شود، از اولین کسانی بود که در صنایع نظامی برای ارتش آمریکا شبیه ساز پرواز را ایجاد کرد.

سربازاان سلطنتی هلند در مرکز آموزشی ارتش آمریکا در آلمان در حال آموزش با واقعیت مجازی عکس از Gertrud Zach

نینتندو نیز همواره از پیشگامان فناوری های جدید در دنیای بازی بوده است در سال ۱۹۹۵ کنسول واقعیت مجازی خود یعنی Virtual Boy را عرضه کرد.اما فناوری های تولید تصاویر گرافیکی و رندرینگ به اندازه امروز پیشرفته نبودند. مهمترین عاملی که باعث شده امروز شاهد اوج گیری دوباره واقعیت مجازی باشیم این است که کامپیوتر ها کوچکتر و قوی تر و ارزان تر شده اند و می توانند در قیمت هایی  به نسبت کم تر  عرضه شوند. با این حال هنوز هم سخت افزار  مورد نیاز برای پردازش VR گران است و کامپیوتر های VR-Ready قیمت بالایی داشته و مصرف انرژی آن ها نیز چشم گیر است. پیش بینی میشود تا ۵ سال آینده تجهیزات VR کاهش قیمت یافته و واقعیت مجازی به صورت همه گیر تر استفاده شود.

زبان مدل سازی واقعیت مجازی

VRML یا Virtual Reality Modeling Language فرمتی است که برای نمایش تصاویر پویای سه بعدی خصوصا شبکه جهانی وب استفاده می شد و با فرمت .wrl ذخیره می گردید. VRML در سال ۲۰۱۱ بازنشست شد و جای خود را به فرمت X3D داد.

در حال حاضر هدست های Google CardBoard و HTC Vive به صورت گسترده توسط محققان برای بررسی کاربرد های احتمالی VR استفاده می شوند. Google cardboard قیمت ارزانتری داشته و با استفاده از یک گوشی آندرویدی یا آیفون کار میکند. هدست HTC Vive اما کیفیت و امکانات بیشتری داشته و استفاده از آن نیازمند داشتن کامپیوتر های قدرتمند مجهز به ویندوز، مک یا لینوکس است.

اعضای تینگوتیم از سال ۱۳۹۴ مطالعات خود را درباره VR شروع کرده اند و در حال مطالعات گسترده جهت ارائه خدمات بازاریابی از طریق تولید محتوای VR هستند.